Thanh toán D/P là gì trong thương mại quốc tế? Quy trình thanh toán

Trong thương mại quốc tế, việc lựa chọn phương thức thanh toán an toàn, hiệu quả là giải pháp đảm bảo lợi ích cho cả nhà xuất khẩu và nhà nhập khẩu. Trong số các hình thức phổ biến, thanh toán D/P (Documents Against Payment) hay còn gọi là nhờ thu kèm chứng từ trả tiền ngay, được xem là giải pháp cân bằng, giúp người bán kiểm soát được rủi ro thanh toán. Vậy thanh toán D/P là gì? Quy trình thanh toán D/P diễn ra như thế nào? Ưu và nhược điểm của phương thức này ra sao so với D/A? Cùng NKCN tìm hiểu chi tiết ngay!

1. Thanh toán D/P là gì?

Phương thức Thanh toán D/P (Documents Against Payment) là một hình thức nhờ thu kèm chứng từ (Documentary Collection) phổ biến trong thương mại quốc tế, đóng vai trò là giải pháp trung gian giữa phương thức chuyển tiền đơn giản (T/T) và thư tín dụng phức tạp (L/C).

Cơ chế cốt lõi của D/P dựa trên nguyên tắc: Bộ chứng từ nhận hàng chỉ được trao cho Nhà nhập khẩu khi họ đã thanh toán đầy đủ số tiền hàng cho ngân hàng thu hộ.

Khái niệm thanh toán D/P

• Định nghĩa: D/P là điều kiện thanh toán theo đó Nhà xuất khẩu (người bán) ủy thác ngân hàng thu hộ tiền từ Nhà nhập khẩu (người mua) thông qua việc xuất trình bộ chứng từ giao hàng.
• Tính chất: Đây là phương thức thanh toán trả ngay (hoặc trả sau trong trường hợp D/P X days sight). Nó yêu cầu sự can thiệp của hệ thống ngân hàng để kiểm soát và trao đổi bộ chứng từ, đảm bảo Nhà xuất khẩu được thanh toán trước khi Nhà nhập khẩu nhận được quyền sở hữu hàng hóa.
• Mục đích: Hạn chế rủi ro cho Nhà xuất khẩu, bởi họ vẫn giữ quyền kiểm soát hàng hóa (thông qua chứng từ) cho đến khi nhận được thanh toán.

Các bên tham gia chủ yếu trong giao dịch D/P

Mối quan hệ D/P bao gồm tối thiểu bốn chủ thể tham gia, hoạt động dựa trên chỉ thị nhờ thu (Collection Instruction) của nhà xuất khẩu:

• Nhà xuất khẩu (The Principal/Người ủy nhiệm thu): Người bán, giao hàng và lập bộ chứng từ, sau đó ủy nhiệm ngân hàng thu hộ tiền từ người mua.
• Nhà nhập khẩu (The Drawee/Người trả tiền): Người mua, có trách nhiệm thanh toán tiền cho ngân hàng để đổi lấy bộ chứng từ nhận hàng.
• Ngân hàng nhờ thu (The Remitting Bank): Ngân hàng của Nhà xuất khẩu, nhận bộ chứng từ và chỉ thị nhờ thu để gửi đến ngân hàng thu hộ.
• Ngân hàng thu hộ (The Collecting Bank): Ngân hàng tại nước Nhà nhập khẩu (thường là ngân hàng của họ), nhận chứng từ và thông báo/xuất trình cho Nhà nhập khẩu để thu tiền.

Phân loại thanh toán DP phổ biến

Trong thực tế, D/P thường được chia thành các loại sau:

• D/P At Sight (Thanh toán trả ngay): Đây là hình thức phổ biến nhất. Nhà nhập khẩu phải thanh toán toàn bộ số tiền hàng ngay lập tức hoặc trong một thời gian rất ngắn (thường là 3-5 ngày làm việc) kể từ khi nhận được thông báo từ ngân hàng thu hộ.
• D/P X Days Sight (Thanh toán trả sau theo kỳ hạn): Là thỏa thuận cho phép Nhà nhập khẩu được kéo dài thời gian thanh toán (ví dụ: D/P 30 days sight). Tuy nhiên, dù được phép hoãn thanh toán, họ chỉ nhận được chứng từ sau khi đã thanh toán đầy đủ, khác biệt với phương thức D/A (Documents Against Acceptance) cho phép nhận chứng từ trước khi trả tiền.

2. Ưu nhược điểm của phương thức thanh toán DP

Phương thức thanh toán D/P được ưa chuộng vì nó cung cấp sự cân bằng về rủi ro và chi phí giữa các bên tham gia, mặc dù nó không phải là giải pháp hoàn hảo.

2.1 Ưu điểm

Phương thức D/P mang lại lợi ích đáng kể cho cả nhà xuất khẩu và nhà nhập khẩu:

Đối với nhà xuất khẩu (người bán):

• Kiểm soát rủi ro cao: Đây là ưu điểm lớn nhất. Nhà xuất khẩu vẫn nắm giữ bộ chứng từ vận tải (đặc biệt là Vận đơn gốc – Bill of Lading), thứ quyết định quyền sở hữu hàng hóa. Nhà nhập khẩu không thể nhận hàng nếu chưa thanh toán tiền và nhận được chứng từ từ ngân hàng. Điều này an toàn hơn nhiều so với phương thức T/T trả sau.
• Thủ tục đơn giản: So với Thư tín dụng (L/C), thủ tục nhờ thu D/P đơn giản hơn, nhanh chóng hơn và không yêu cầu Nhà xuất khẩu phải đáp ứng các điều kiện khắt khe về tín dụng hay chứng từ.
• Chi phí thấp: Chi phí ngân hàng cho giao dịch D/P thường thấp hơn đáng kể so với L/C.

Đối với nhà nhập khẩu (người mua):

• Không bị ràng buộc vốn sớm: Nhà nhập khẩu chỉ cần chuẩn bị tiền khi hàng đã đến cảng và ngân hàng thu hộ xuất trình chứng từ (đối với D/P At Sight), giúp họ chủ động hơn trong việc quản lý dòng tiền so với L/C (thường yêu cầu ký quỹ).
• Chi phí thấp: Phí dịch vụ ngân hàng phải trả cho Nhà nhập khẩu thấp hơn so với việc mở L/C.
• Kiểm tra chứng từ: Nhà nhập khẩu có cơ hội kiểm tra tính hợp lệ và phù hợp của bộ chứng từ trước khi quyết định thanh toán, đảm bảo chứng từ khớp với hợp đồng mua bán.

2.2 Nhược điểm

Bên cạnh những ưu điểm, phương thức D/P vẫn tồn tại những rủi ro và hạn chế cần được quản lý:

Đối với nhà xuất khẩu (người bán):

• Rủi ro từ chối thanh toán: Dù kiểm soát chứng từ, nhưng D/P không đảm bảo Nhà nhập khẩu sẽ thanh toán. Nếu thị trường biến động, hàng hóa mất giá, hoặc Nhà nhập khẩu gặp khó khăn tài chính, họ có thể từ chối nhận chứng từ và thanh toán.
• Phát sinh chi phí lớn: Khi Nhà nhập khẩu từ chối, Nhà xuất khẩu phải chịu các chi phí phát sinh khổng lồ như phí vận chuyển hàng về (Hồi hương), phí lưu kho, hoặc phí bán đấu giá/bán tháo hàng tại nước nhập khẩu.

Đối với nhà nhập khẩu (người mua):

• Rủi ro về hàng hóa: Nhà nhập khẩu phải thanh toán để nhận chứng từ, sau đó mới có thể nhận và kiểm tra hàng hóa thực tế. Nếu hàng hóa không đạt chất lượng hoặc không đúng quy cách như thỏa thuận trong hợp đồng, Nhà nhập khẩu sẽ gặp khó khăn trong việc đòi bồi thường vì tiền đã được thanh toán cho Nhà xuất khẩu.
• Thời gian bị giới hạn: Đối với D/P At Sight, Nhà nhập khẩu có rất ít thời gian để chuẩn bị tài chính và kiểm tra chứng từ trước khi phải thanh toán.

3. Quy trình thanh toán D/P trong thương mại quốc tế

Phương thức Thanh toán D/P (Documents Against Payment) được thực hiện qua sự tham gia của hệ thống ngân hàng, đảm bảo sự kiểm soát chặt chẽ đối với bộ chứng từ nhận hàng. Quy trình này bao gồm 5 bước cơ bản sau:

Bước 1: Chuẩn bị hàng hóa và lập chứng từ (nhà xuất khẩu)

• Ký hợp đồng: Hai bên Nhà xuất khẩu và Nhà nhập khẩu ký kết hợp đồng mua bán, trong đó quy định rõ phương thức thanh toán là D/P.
• Giao hàng: Nhà xuất khẩu tiến hành giao hàng cho đơn vị vận tải (tàu biển, máy bay…) và nhận về Vận đơn (Bill of Lading) hoặc các chứng từ vận tải khác, cùng với các chứng từ thương mại, bảo hiểm…

Bước 2: Ủy nhiệm và gửi chứng từ (Nhà xuất khẩu -> Ngân hàng nhờ thu)

• Lập hồ sơ nhờ thu: Nhà xuất khẩu lập một bộ chứng từ đầy đủ theo yêu cầu của hợp đồng (Commercial Invoice, Packing List, B/L, Certificate of Origin,…) và điền Chỉ thị nhờ thu (Collection Instruction) gửi đến Ngân hàng nhờ thu (Remitting Bank) của mình.
• Chỉ thị nhờ thu phải nêu rõ các điều kiện: thanh toán D/P (Documents Against Payment), số tiền, tên ngân hàng thu hộ (nếu biết), và các chỉ dẫn xử lý nếu Nhà nhập khẩu từ chối.

Bước 3: Chuyển giao chứng từ (Ngân hàng nhờ thu -> Ngân hàng thu hộ)

• Ngân hàng nhờ thu kiểm tra sơ bộ hồ sơ và Chỉ thị nhờ thu, sau đó lập thư chuyển chứng từ (Collection Letter) và gửi toàn bộ hồ sơ gốc qua đường chuyển phát nhanh cho Ngân hàng thu hộ (Collecting Bank) tại nước Nhà nhập khẩu.
• Ngân hàng thu hộ nhận chứng từ và thông báo cho Nhà nhập khẩu biết họ đã nhận được bộ chứng từ.

Bước 4: Xuất trình, thanh toán và nhận chứng từ (Nhà nhập khẩu)

• Xuất trình: Ngân hàng thu hộ xuất trình bộ chứng từ cho nhà nhập khẩu và yêu cầu thanh toán (Payment).
• Thanh toán: Nhà nhập khẩu kiểm tra bộ chứng từ (đảm bảo tính hợp lệ, khớp với hợp đồng). Nếu chấp nhận, nhà nhập khẩu sẽ thanh toán đầy đủ số tiền hàng. Ngân hàng thu hộ chỉ giao bộ chứng từ cho nhà nhập khẩu sau khi nhận được tiền thanh toán.
• Nhận hàng: Nhà nhập khẩu sử dụng bộ chứng từ (đặc biệt là Vận đơn gốc) để thực hiện thủ tục hải quan và nhận hàng từ hãng vận tải.

Bước 5: Chuyển tiền (Ngân hàng thu hộ -> Ngân hàng nhờ thu -> Nhà xuất khẩu)

• Sau khi nhận được tiền từ Nhà nhập khẩu, Ngân hàng thu hộ sẽ trừ đi phí dịch vụ của mình và chuyển số tiền còn lại cho Ngân hàng nhờ thu.
• Ngân hàng nhờ thu nhận tiền, trừ đi phí dịch vụ và cuối cùng chuyển số tiền còn lại vào tài khoản của Nhà xuất khẩu, hoàn tất quy trình thanh toán D/P.

XEM THÊM:

• Hàng tạm nhập tái xuất là gì? Lợi ích, quy trình tạm nhập tái xuất
• Master bill là gì? Phân biệt master bill và house bill chi tiết
• DDC là phí gì? Các loại phụ phí trong vận tải biển

4. Những rủi ro khi sử dụng phương thức thanh toán D/P

Mặc dù D/P cung cấp mức độ an toàn cao hơn so với chuyển tiền trả sau (T/T Post-Shipment), đây vẫn là phương thức nhờ thu (Collection), có nghĩa là ngân hàng chỉ đóng vai trò trung gian xử lý chứng từ mà không cam kết thanh toán như Thư tín dụng (L/C). Do đó, rủi ro phụ thuộc hoàn toàn vào thiện chí và uy tín của đối tác.

Rủi ro đối với nhà xuất khẩu:

Rủi ro lớn nhất đối với nhà xuất khẩu là việc nhà nhập khẩu từ chối thanh toán dù hàng đã đến cảng đích.

• Rủi ro từ chối thanh toán: Nhà nhập khẩu có thể từ chối nhận chứng từ và thanh toán vì nhiều lý do (hàng hóa mất giá do biến động thị trường, khó khăn tài chính đột xuất, hoặc thậm chí cố ý vi phạm hợp đồng). Việc từ chối này khiến hàng hóa bị tồn đọng tại cảng nước ngoài.
• Phát sinh chi phí khổng lồ: Khi hàng bị tồn đọng, nhà xuất khẩu phải gánh chịu hàng loạt chi phí tốn kém và phức tạp: phí lưu kho, phí xử lý hàng hóa,…
• Tranh chấp về chất lượng chứng từ: Mặc dù hiếm, Nhà nhập khẩu có thể lấy lý do sai sót nhỏ trên bộ chứng từ để trì hoãn hoặc từ chối thanh toán, gây mất thời gian và chi phí chỉnh sửa.

=> Giải pháp giảm thiểu cho nhà xuất khẩu: Nên yêu cầu Nhà nhập khẩu đặt cọc trước (T/T Deposit) từ 30% đến 50% giá trị hợp đồng trước khi giao hàng để ràng buộc trách nhiệm tài chính của họ. Đối với đối tác mới hoặc giao dịch giá trị lớn, nên ưu tiên sử dụng Thư tín dụng (L/C).

Rủi ro đối với nhà xuất khẩu:

Rủi ro lớn nhất đối với nhà nhập khẩu là phải thanh toán trước khi có thể kiểm tra chất lượng hàng hóa thực tế.

• Rủi ro về chất lượng hàng hóa: Đây là nhược điểm chí mạng của D/P. Nhà nhập khẩu buộc phải thanh toán để nhận bộ chứng từ. Sau khi nhận chứng từ và làm thủ tục lấy hàng, nếu phát hiện hàng hóa kém chất lượng, hư hỏng hoặc không đúng quy cách như thỏa thuận, việc đòi bồi thường trở nên phức tạp vì Nhà xuất khẩu đã nhận được tiền.
• Rủi ro về chứng từ: Sai sót hoặc mâu thuẫn giữa các chứng từ có thể gây khó khăn trong việc thông quan. Mặc dù Nhà nhập khẩu có quyền kiểm tra chứng từ trước khi thanh toán, nhưng áp lực thời gian (D/P At Sight) khiến việc kiểm tra chi tiết dễ bị sơ suất.
• Phụ thuộc vào ngân hàng thu hộ: Nếu ngân hàng thu hộ thiếu kinh nghiệm hoặc chậm trễ trong việc thông báo/xử lý, có thể làm chậm trễ quá trình nhận chứng từ và nhận hàng, gây phát sinh phí lưu container tại cảng (Demurrage).

=> Giải pháp giảm thiểu cho nhà nhập khẩu: Cần quy định chặt chẽ về các chứng từ kiểm định chất lượng (ví dụ: Chứng thư giám định bên thứ ba) phải có trong bộ chứng từ nhờ thu. Nên mua bảo hiểm hàng hóa đầy đủ để được bảo vệ trước rủi ro hư hỏng trong quá trình vận chuyển.

Phương thức D/P dễ bị lợi dụng lừa đảo, đặc biệt với doanh nghiệp Việt Nam, khi nhà nhập khẩu không trả tiền sau khi kiểm soát chứng từ. Ngân hàng chỉ trung gian, không cam kết thanh toán nên rủi ro phụ thuộc hoàn toàn vào uy tín đối tác. Để giảm thiểu, nên kết hợp T/T deposit 30-50% trước hoặc dùng L/C an toàn hơn.

5. So sánh D/P và D/A

D/P (Documents against Payment) yêu cầu nhà nhập khẩu thanh toán ngay lập tức để nhận bộ chứng từ từ ngân hàng. Ngược lại, D/A (Documents against Acceptance) cho phép nhà nhập khẩu chấp nhận hối phiếu (cam kết trả sau) để nhận chứng từ mà không cần thanh toán ngay.

Cả hai đều thuộc phương thức nhờ thu, ngân hàng chỉ làm trung gian không cam kết thanh toán, chi phí thấp hơn L/C. Nhà xuất khẩu nên dùng D/P với đối tác mới để giảm rủi ro, chuyển sang D/A khi quan hệ lâu dài.

Thanh toán D/P là một công cụ thanh toán quốc tế quan trọng, giúp nhà xuất khẩu giữ được quyền kiểm soát bộ chứng từ nhận hàng cho đến khi Nhà nhập khẩu hoàn tất thanh toán. Bằng cách hiểu rõ quy trình thanh toán D/P chi tiết qua 5 bước và các rủi ro tiềm ẩn khi so sánh với D/A, doanh nghiệp có thể đưa ra lựa chọn phù hợp nhất, giảm thiểu tối đa nguy cơ tài chính.

Trong bối cảnh giao thương sôi động giữa Việt Nam và Trung Quốc, đặc biệt là hoạt động nhập khẩu chính ngạch và vận chuyển hàng chính ngạch Trung Việt, việc lựa chọn phương thức thanh toán an toàn, phù hợp với uy tín của đối tác là yếu tố then chốt đảm bảo sự thành công của lô hàng.

Bạn cần tư vấn chi tiết hơn về thủ tục hải quan, vận chuyển chính ngạch và các hình thức thanh toán quốc tế trong giao dịch Trung Việt? Hãy liên hệ với NKCN để nhận được sự hỗ trợ chuyên nghiệp nhất!